Cơ chế gây Tử vong của Đuối nước

Đuối nước là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em, đặc biệt là ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Mỗi năm, hàng ngàn trẻ em mất mạng vì tai nạn đuối nước, để lại nỗi đau khôn nguôi cho gia đình và cộng đồng.

Tại Việt Nam, thống kê của Cục Quản lý môi trường cho thấy, mỗi năm trung bình có hơn 370.000 trẻ bị tai nạn thương tích. Trong các nguyên nhân tử vong do tai nạn thương tích ở trẻ em, thì đuối nước là nguyên nhân hàng đầu với 3.500 trẻ em và vị thành niên từ 0-19 tuổi tử vong mỗi năm tương đương có khoảng 10 trẻ em tử vong mỗi ngày. Trong các nhóm tuổi, trẻ từ 0-4 tuổi chiếm tỷ lệ tử vong do đuối nước cao nhất với khoảng 36%, nhóm tuổi 15-19 chỉ chiếm khoảng 16%; từ 5-9 tuổi chiếm 25%, nhóm 10-14 tuổi chiếm tỷ lệ gần tương đương với nhóm 5-9 tuổi (26%).

Mặc dù gây ra hậu quả to lớn, đuối nước diễn ra rất nhanh chóng. Nạn nhân chỉ có 1 phút từ lúc có dấu hiệu đến khi chìm xuống nước. Từ lúc nạn nhân ngưng thở, chỉ mất khoảng 3 phút để não bắt đầu bị tổn thương và trong vòng 8 phút nạn nhân có thể tử vong nếu không được cứu và sơ cứu kịp thời. Tuy nhiên, phát hiện ra người đuối nước rất khó nếu không để ý kỹ do các đặc điểm:

• Đuối nước thường xảy ra rất nhanh chóng, nạn nhân có thể chìm xuống dưới mặt nước trong vòng khoảng 1 phút.
• Nạn nhân đuối nước thường vùng vẫy ở tư thế ‘leo thang’ dễ nhầm lẫn với đang đùa nghịch hoặc bơi
• Nạn nhân không thể kêu cứu do đang cố nín thở hoặc nước đi vào khí quản.

Tại sao đuối nước diễn ra nhanh và nguy hiểm đến vậy? Chúng ta hãy tìm hiểu về cách đuối nước diễn ra để có cách ngăn ngừa và cứu giúp đúng và kịp thời.

1. Nạn nhân hoảng loạn và vùng vẫy

Khi bắt đuối nước nạn nhân sẽ hoảng loạn và vùng vẫy ở tư thế ‘leo thang’. Với các đặc điểm như: ‘Leo thang’ theo tư thế thẳng đứng, mặt hướng về phía bờ, đầu ngử ra sau cố gẵng giữ mũi và miệng ở trên mặt nước.

Tuy nhiên, nếu người trên bờ không để ý kỹ sẽ lầm tưởng là nạn nhân đang bơi hoặc ‘đứng nước’ do các thao tác khá giống. Người đang bơi ở dưới nước dù ở cạnh nạn nhân cũng khó biết người này đang đuối nước do không thể thấy tư thế ‘leo thang’ vùng vẫy dưới nước và khó thấy được nạn nhân do lúc này chỉ có vùng miệng và mũi của nạn nhân ở trên mặt nước.

2. Hít nước và dịch chất vào khí quản

Mặc dù nạn nhân cố gắng nín thở nhưng nước vẫn đi vào khí quản (đường thở). Nước có thể đi trực tiếp vào khí quản hoặc do nạn nhận nuốt nước sau đó nôn lên dịch chất và dịch chất này đi lạc vào khí quản. Khi nước hoặc dịch chất đi vào khí quản, nắp thanh quản (ở khí quản vị trí cổ) phản xạ đóng lại để nước không tràn vào phổi. Nạn nhân không thể tự mở nắp thanh quản ra. Do đó tại thời điểm này nạn nhân không thể kêu cứu khác với lầm tưởng phổ biến là nạn nhân sẽ kêu cứu.

Nắp thanh quản mở (bên phải) và đóng (bên trái)

Đồng thời, nạn nhân cũng không thể tự thở được. Điều này dẫn đến não bị thiếu ô-xy, sau một khoảng thời gian ngắn, khoảng 3 phút kể từ khi nạn nhân ngưng thở, não sẽ bắt đầu bị tổn thương. Do đó cần phải đưa nạn nhân lên bờ và sơ cứu càng sớm càng tốt. Trong trường hợp này hãy thực hiện Hồi sinh tim phổi (CPR) để đưa ô-xy trong máu lên não để duy trì sự sống cho đến khi có sự hỗ trợ y tế.

Lưu ý không vác người đuối nước lên và xốc nước ra vì thao tác này không giúp tim cung cấp ô-xy lên não, đồng thời làm lãng phí ‘thời gian vàng’ của nạn nhân.

3. Ngưỡng nín thở và phản xạ thở

Phản xạ thở xảy ra do nồng độ CO2 trong máu. Khi lượng CO2 tăng đến Ngưỡng nín thở, Phản xạ thở sẽ xảy ra. Nạn nhân không thể tự nín thở theo ý mình. Lúc này một lượng nước sẽ đi vào phổi.

Thường xảy ra tại hồ bơi hoặc trong lúc tham gia các hoạt động dưới nước. Ví dụ: Trẻ em thi nín thở dưới nước hoặc tập bơi lâu nhất với 1 hơi thở. Tình trạng thiếu oxy khiến người đi bơi cảm thấy hưng phấn, không cảm thấy khó chịu do đó nín thở cho đến khi bất tỉnh. Xảy ra mà không có dấu hiệu báo trước.  Đồng thời, khi hiện tượng này xảy ra nạn nhân đã sử dụng gần hết ô-xy trong máu do đó sẽ tử vong nhanh hơn việc đuối nước thông thường.

4. Nước trong phổi – Đuối nước khô

Đây là hiện tượng nạn nhân bị hít nước vào phổi gây cản trở phổi cung cấp ô xi cho máu, gây ra phù phổi, suy hô hấp dẫn đến tử vong, thường xảy ra trong vòng 1 – 72 giờ sau khi tiếp xúc với nước hoặc bị sặc nước. Đuối nước trên cạn hiếm gặp những vẫn xảy ra nếu không nhận biết được các biểu hiện kịp thời. Biểu hiện của đuối nước trên cạn bao gồm mệt mỏi, khó thở, tâm trạng khó chịu, ho, thiếu nhận thức,… Nếu bạn thấy các dấu hiệu trên hoặc không rõ dấu hiệu có đúng hay không thì cần đưa nạn nhân đến ngay các cơ sở y tế gần nhất để kiểm tra, theo dõi và có các biện pháp can thiệp.

Đuối nước không phải lúc nào cũng có thể gây tử vong, tuy nhiên nếu nạn nhân được cứu sống thì hậu quả của đuối nước để lại cũng ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe. Người bị đuối nước thường gặp phải các biến chứng về phổi mắc phải hội chứng suy hô hấp cấp, viêm phổi…do thiếu ô-xy trong cơ thể. Một biến chứng của đuối nước khác có thể gây ra hậu quả nặng nề chính là tổn thương não hoặc tổn thương về mặt thể chất …Đặc biệt, người bị đuối nước cũng có thể rơi vào trạng thái sống thực vật vĩnh viễn.

Việc đưa người đuối nước lên bờ và thực hiện sơ cấp cứu kịp thời cho nạn nhân bị đuối nước rất quan trọng.

Nguồn : Survival Skills Vietnam

Phòng tránh đuối nước ở trẻ em cần vai trò rất quan trọng của phụ huynh, nhà trường và cả cộng đồng do trẻ em có thể bị đuối nước ở rất nhiều hoàn cảnh khác nhau không những trong khi vui chơi, khi tham gia các hoạt động dước nước v.v. mà còn ngay tại trong môi trường gia đình.

Đọc thêm: Một số nguyên nhân gây ra đuối nước phổ biến ở trẻ em

Tại gia đình

Hơn 76% trẻ em bị đuối nước tại cộng đồng, trong đó có 22% trẻ em bị đuối nước ngay trong môi trường quanh nhà, thậm chí bị đuối nước ngay trong nhà tắm (theo Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội). Trẻ em, đặc biệt là trẻ ở lứa tuổi mầm non, có thể bị đuối nước trong xô chứa nước, dù mực nước rất thấp hay trong bồn tắm, dụng cụ chứa nước trong gia đình như chậu, xô, chum, vại lớn, bể nước, đồ chứa nước hoặc ở giếng, ao/ ao nuôi cá, nơi có vùng nước mở trong khuôn viên của gia đình.

Loại bỏ nguy cơ gây đuối nước

Các dụng cụ chứa, đựng nước trong gia đình như giếng, bể, lu chứa phải có nắp đậy và được che chắn cẩn thận, gài chốt chắc chắn, an toàn.

Gia đình có trẻ nhỏ tuyệt đối không được chứa, tích nước trong thùng, thau, xô, chậu,… Không để trẻ nhỏ vày, nghịch nước vì sẽ có nguy cơ rất cao gây tai nạn đuối nước nếu các em không được thường xuyên có người lớn bên cạnh giám sát, trông coi (như hình dưới).

Ở những gia đình có hồ bơi, có ao cần phải được rào chắn chắc chắn, cẩn thận tạo môi trường an toàn phòng tránh tai nạn đuối nước đối với trẻ em, học sinh.

Giám sát

Đối với trẻ nhỏ ở lứa tuổi mầm non, phải thường xuyên có người giám sát, trông coi, không mải làm việc khác để trẻ nhỏ tự chơi một mình. Không để trẻ nhỏ một mình trong khi đi vệ sinh, rửa tay, chân trong nhà vệ sinh hoặc ở khu vực có vùng nước mở (giếng, ao, hồ, khe rạch nước,.), khi ở nhà, trường/ lớp/ nhà trẻ mầm non.

Giám sát trẻ em, học sinh khi ra khỏi nhà: Yêu cầu các em phải nói cho gia đình biết là đi đâu, làm gì, cùng với ai, trong bao lâu. Khi thấy các em rủ nhau đi tắm, vui chơi ở khu vực có vùng nước mở thì có biện pháp giám sát, bảo vệ.

Nhắc nhở

Thường xuyên nhắc nhở trẻ em, học sinh về các biện pháp phòng tránh đuối nước thường gặp phải tại môi trường an toàn mà các em đang sinh sống. Chỉ bảo cho trẻ nhỏ, học sinh không chơi đùa với nước khi không có sự giám sát của người lớn; dạy cho trẻ nhận biết những khu vực có nguy cơ bị đuối nước. Việc nhắc nhở, chỉ bảo này phải được thực hiện thường xuyên, liên tục và kiên trì sẽ giúp cho các em nhỏ dần hình thành ý thức, thói quen tự bảo vệ bản thân.

Hằng ngày, giáo viên dạy tiết cuối trước khi tan trường, cần nhắc nhở học sinh về phòng tránh đuối nước. Giáo viên chủ nhiệm phải thông tin, nhắc nhở kịp thời đến cha mẹ học sinh về các buổi được nghỉ học ở trường theo thời khoá biểu, đặc biệt là các buổi, tiết nghỉ đột xuất để phối hợp giám sát, đảm bảo an toàn cho học sinh.

Khi vui chơi, hoạt động tại cộng đồng gần vùng nước mở

Tình trạng xây dựng các công trình, đào bới khai thác cát (tạo ra vùng nước sâu, xoáy nước), để lại các hố, ao sâu gây nguy hiểm như hố tôi vôi, hố lấy đất làm gạch ngói, hố lấy cát, hố lấy nước tưới hoa màu, hố cột điện, ao nuôi cá,… không có biển cảnh báo và hàng rào chắn an toàn dẫn đến rất dễ xảy ra tai nạn đuối nước. Với sự thiếu an toàn của môi trường sống trong cộng đồng hiện nay thì việc giáo dục, trang bị cho trẻ em, học sinh kiến thức, kĩ năng, hình thành cho các em thói quen đúng, biết sợ và tránh xa những nơi có nguy cơ gây ra đuối nước là vô cùng cần thiết. Đây là một trong giải pháp phòng tránh đuối nước chủ động, hiệu quả nếu các em thường xuyên được giáo dục, hướng dẫn của thầy cô, cha mẹ và gia đình.

Những hình ảnh dưới đây minh hoạ điển hình cho những nơi thiếu an toàn, tiềm ẩn nguy cơ cao xảy ra đuối nước đối với trẻ em, học sinh. Nhà trường, gia đình, xã hội cần thường xuyên giáo dục, hướng dẫn, nhắc nhở để các em hình thành ý thức, thói quen tránh xa những khu vực nguy hiểm này và để bảo vệ, đảm bảo an toàn cho bản thân.

Khi tham quan, hoạt động trải nghiệm, hoạt động tình nguyện, hoạt động xã hội bên ngoài do nhà trường tổ chức

Nhà trường phải có kế hoạch và giải pháp bảo đảm an toàn cho học sinh, đặc biệt là khi có tiếp xúc với vùng nước mở. Học sinh cần được trang bị kiến thức, kĩ năng phòng tránh đuối nước nếu trong hoạt động của đoàn (tổ, đội, nhóm) có tiếp xúc với vùng nước mở. Tai nạn đuối nước vẫn có thể xảy ra trong các hoạt động của nhà trường nếu không có biện pháp quản lí chặt chẽ.

Ví dụ, trường THCS Nguyễn Bỉnh Khiêm (Cần Giờ, TP.HCM) tổ chức cho học sinh có thành tích tốt đi tham quan, trải nghiệm Khu di tích lịch sử Rừng Sáp, buổi trưa về nghỉ ở bãi biển, có 10 học sinh xuống tắm ở vùng nước có dòng chảy phức tạp, 7 học sinh bị chết đuối. Mặc dù trường không chủ trương cho học sinh tắm biển nhưng không có biện pháp quản lí dẫn đến mất an toàn, tai nạn thương tâm.

Khi tham gia giao thông đường thủy

Trước khi lên các phương tiện giao thông đường thuỷ

Tuân thủ nguyên tắc an toàn khi lên, xuống các phương tiện giao thông đường thuỷ (đò, tàu, thuyền, ghe,…) theo hướng dẫn của chủ phương tiện hoặc bảng chỉ dẫn tại bến đò, bến tàu. Luôn ghi nhớ khi lên phương tiện giao thông đường thuỷ phải mặc áo phao và quan sát vị trí các thiết bị cứu sinh để chủ động sử dụng khi không may gặp sự cố để đảm bảo an toàn cho bản thân. Sử dụng các thiết bị để liên hệ gọi sự hỗ trợ kịp thời (khi cần). Không đi khi thời tiết xấu (sắp hoặc đang có mưa to, gió lớn, giông bão,…).

Quan sát và không đi các phương tiện giao thông đường thuỷ khi thấy số lượng người trên các phương tiện này vượt quá số người quy định, vì nguy cơ xảy ra tai nạn chìm, lật các phương tiện là rất cao (đặc biệt là các thuyền, ghe, đò nhỏ) và không lên các phương tiện giao thông đường thuỷ khi thấy các phương tiện này không có dụng cụ cứu sinh như phao, dụng cụ nổi cứu sinh,.

Khi lên, xuống các phương tiện giao thông đường thuỷ phải tuân thủ theo hướng dẫn của chủ phương tiện, xếp hàng trật tự, không chen lấn, đùa nghịch; không lên, xuống đò, thuyền, ghe,. từ mạn thuyền vì sẽ làm phương tiện tròng trành các em có thể bị ngã gây tai nạn.

Buộc chặt lại dây giày, quai mũ, nón, cặp sách,… cho gọn gàng, chắc chắn để di chuyển thuận tiện khi lên, xuống các phương tiện giao thông đường thuỷ.

Khi ở trên các phương tiện giao thông đường thuỷ

Trẻ em, học sinh luôn phải mặc áo phao và ngồi vào chỗ theo quy định trong suốt thời gian tham gia giao thông đường thuỷ. Để gọn gàng, xếp các vật dụng cá nhân theo quy định, theo hướng dẫn của chủ phương tiện; không mang các vật dụng cá nhân cồng kềnh trên người để thuận tiện xử lí các tình huống, sự cố khi tham gia giao thông đường thuỷ.

Không đi lại, di chuyển trong khi các phương tiện đang lưu thông (trừ trường hợp thật cần thiết), vì có thể làm phương tiện bị tròng trành, gây nguy hiểm. Không vui đùa, tạo dáng chụp ảnh, thò tay, chân xuống nước sẽ gây sao nhãng, có thể bị ngã xuống nước, xảy ra tai nạn cho bản thân.

Khi tham gia giao thông đường thuỷ ở các phương tiện lớn, ví dụ như tàu thuỷ,. phải ngồi trật tự, không thò đầu, tay, chân ra ngoài cửa sổ vì dễ bị tác động của các vật khác bên ngoài. Không nghịch các thiết bị trên các phương tiện vì có thể làm ảnh hưởng đến sự vận hành và việc đảm bảo an toàn của cả phương tiện, hành khách khác. Cần nhớ vị trí đặt các dụng cụ như phao, dụng cụ nổi cứu sinh để bình tĩnh, khẩn trương xử lí khi có sự cố xảy ra.

Trường hợp không may phương tiện giao thông đường thuỷ gặp sự cố

Khi gặp sự cố phải bình tĩnh, không hoảng loạn, tuyệt đối tuân thủ theo hướng dẫn của người điều khiển phương tiện hoặc người phục vụ trên phương tiện đó. Nếu có hoả hoạn trên tàu khi cửa bị đóng chặt cần phá cửa kính, thoát ra hoặc lấy vải, quần áo thấm nước quấn quanh đầu, chạy ra ngoài. Chỉ rời tàu khi có thông báo của thuyền trường và theo hướng dẫn của nhân viên trên tàu.

Ở lứa tuổi học sinh, các em còn thiếu kiến thức, kĩ năng, thể lực, nếu không may xảy ra tai nạn thì các em là đối tượng có nguy cơ gặp rủi ro cao, có thể bị tử vong. Vì vậy, chỉ lên các phương tiện giao thông đường thuỷ khi đã quan sát, xem xét thấy an toàn để bảo vệ bản thân.

Khi hoạt động trong môi trường nước

Không nhảy cắm đầu, thi bơi ở những nơi không có biển chỉ dẫn vì có thể tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn bởi những vật dưới nước mà các em không nhìn thấy, hoặc gặp vùng nước sâu, nước xoáy, vùng nước nguy hiểm. Trẻ em, học sinh tuyệt đối không được tắm, bơi ở những nơi nước sâu, chảy xiết, xoáy, kể cả khi có sự giám sát của người lớn, người biết bơi giỏi. Ngay cả khi tắm ở các bãi tắm được phép hoạt động thì các em vẫn phải tuân thủ các quy định, biết các kĩ năng phòng tránh đuối nước để tự cứu mình trước khi có sự ứng cứu của người khác.

Đọc thêm:

• Những nơi có thể xảy ra đuối nước
• Tìm hiểu về dòng rút

Trẻ em, học sinh không được tự ý rủ nhau đi tắm, chơi đùa trên hồ, đập, sông. Có nhiều trường hợp học sinh tử vong tập thể do đuối nước vì rủ nhau đi tắm ở hồ, sông,… Thường khi một bạn bị đuối nước, các bạn khác tìm cách cứu nhưng không nắm được các kĩ năng cứu đuối an toàn kéo theo đuối nước tập thể.

Đọc thêm:

• Cách cứu người đuối nước an toàn

Một số vụ đuối nước điển hình như vụ đuối nước tại hồ Tuy Lai, Mỹ Đức, Hà Nội năm 2012. Có tám nữ sinh lớp 7, lớp 8 rủ nhau ra hồ chơi, một bạn trượt chân, các bạn khác nắm tay nhau cứu bạn nhưng bị rơi xuống hồ, đều tử vong. Vụ tám học sinh đá bóng ở bãi gần sông Đà, Hoà Bình năm 2019. Trong khi chơi, bóng bị rơi xuống sông, một em bơi ra lấy nhưng gặp vùng nước xoáy hút vào, các em khác thấy bạn bị đuối nước cùng nhảy xuống cứu bạn và đều bị tử vong. Một vụ việc khác là một nhóm học sinh lớp 8 ở Nghệ An tổ chức liên hoan chia tay một bạn chuyển trường, vui chơi ngoài trời gần đập nước thuỷ lợi, một học sinh bị trượt chân, rơi xuống nước, bốn học sinh khác lần lượt nắm tay nhau kéo lên, nhưng cả năm em đều bị dòng nước kéo chìm xuống.

Phòng tránh đuối nước ở trẻ em là một nhiệm vụ cấp bách và cần thiết, đòi hỏi sự chung tay của cả gia đình, nhà trường và cộng đồng. Những biện pháp phòng ngừa như giám sát chặt chẽ, giáo dục kiến thức an toàn và quản lý an toàn các khu vực có nước là rất quan trọng để bảo vệ trẻ khỏi những nguy cơ tiềm ẩn. Chúng ta cần tạo ra một môi trường an toàn, nơi trẻ em có thể vui chơi và khám phá mà không lo sợ về tai nạn đuối nước. Hãy cùng nhau nâng cao nhận thức và hành động để đảm bảo rằng mỗi trẻ em đều được bảo vệ, có cơ hội phát triển trong một môi trường an toàn và lành mạnh. Chỉ khi chúng ta đồng lòng, những biện pháp phòng tránh này mới thực sự phát huy hiệu quả, giúp giảm thiểu tai nạn đuối nước và bảo vệ tương lai của trẻ em.

Nguồn: Survival Skills Vietnam, trích từ Vụ Giáo dục Thể chất – Bộ Giáo dục và Đào Tạo